Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

6216 sayılı Kanun m. 46/1 uyarınca bireysel başvuru ancak ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler tarafından yapılabilmektedir.

Başvuru konusu ihlal edildiği ileri sürülen hakkın Anayasa m. 148 ve 6216 sayılı Kanun m. 45 uyarınca hem Anayasa’da, hem de AİHS veya Sözleşme Eki Protokollerde düzenlenmiş olması gerekmektedir. Bunlardan Anayasa’nın hangi maddesinin ihlal edildiğinin, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru formunun ilgili kısmında açıkça belirtilmesi ve nitelendirilmesi yapılmalıdır.

Örneğin Anayasa’nın 36. maddesi, AİHS’in 6. maddesinde adil yargılanma hakkı güvence altına alınmış bulunmaktadır. Buna karşılık Sosyal güvenlik hakkı ve çalışma hakkı her ne kadar Anayasa’da güvence altına alınmış olsa da AİHS ya da Sözleşme Eki Protokollerde düzenlenmediğinden Anayasa Mahkemesi nezdinde Bireysel Başvuruya konu olamamaktadır. Uygulamada Anayasa Mahkemesine en çok başvuru konusu edilen haklar “Adil Yargılanma Hakkı” ve “Mülkiyet Hakkı” olmaktadır.

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruya “Anayasa Yargısının Denetim Dışına Bıraktığı Haller” konu edilemez. Bunlar Olağanüstü Hal döneminde çıkartılan KHK’lar, YSK kararları, HSK kararları, Spor Tahkim Kurulu kararları ve Yüksek Askeri Şuranın terfi işlemleri ve kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma kararlarıdır. Buna karşın Hâkimler ve Savcılar Kurulunun meslekten çıkarma cezaları bireysel başvuruya konu edilebilmektedir.

Anayasa Mahkemesi “İkincil Nitelikte” mahkeme olup münhasıran temel hak ve özgürlüklerin denetimini yaparken idarenin takdir yetkisinin bulunduğu konuları kural olarak denetlememektedir. Ancak bunun istisnasını ise “bariz takdir hatası” ve “keyfilik” oluşturmaktadır.

6216 sayılı Kanun m. 47/5 uyarınca Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği ve buna ilişkin kararın kesinleştiği tarihten, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekmektedir.

Anayasa Mahkemesine bireysel başvurularda öğrenme, nihai kararın gerekçesinin tebliği ile olabileceği gibi nihai kararın gerekçesinin UYAP üzerinden öğrenilmesi de uygulamada kabul edilmektedir.

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru şartlarından olan, “olağan iç hukuk yollarını tüketme” kuralının iki istisnası bulunmaktadır: Bunlar makul süre ve uzun tutukluk ile kişi özgürlük ve güvenlik hakkının ihlal edildiği iddialarıdır.

Her ne kadar Anayasa Mahkemesine herkes, avukat tarafından temsil edilmeksizin, doğrudan başvurabilse de Anayasa Mahkemesinin 30.06.2022 tarihli verilerinden de anlaşılacağı üzere uygulamada yapılan başvuruların sadece %9’unda en az bir hakkın ihlal edildiğine ilişkin karar alınması bize, ihlal iddialarını niteleyip gerekçelendirirken ve ihlal iddialarına ilişkin bilgi ve belge sunarken ne kadar dikkat edilmesi gerektiğini işaret etmektedir. Nitekim bireysel başvuruyla başvurucu, ihlal iddialarını ispat külfeti altına girmektedir.  Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, harca tabi olup 2022 yılı itibariyle 664,10 TL’dir. Mahkemeye başvuruda, başvurucu buna ilişkin koşulları belgeleyebilmesi halinde adli yardımdan faydalanabilmektedir. Yapılan biteysel başvurunun kabul edilemez bulunması ya da esastan incelenmenin olumsuz sonuçlanması durumunda ödenen bu başvuru harcı ve masrafları iade edilmediği gibi karşı taraf lehine vekâlet ücreti de ödenmeyecektir.

Bireysel başvurulara ilişkin kabul edilebilirlik incelemesi Komisyonlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Alınan kabul edilemezlik kararı kesin olup buna yönelik itiraz yolu öngörülmemiştir. Ancak Anayasa Mahkemesinin verdiği kabul edilemezlik kararlarına karşı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru yolu açık bulunmaktadır.

Bireysel başvuru ile Anayasa Mahkemesinden, başvuru konusu hakkın ihlalinin tespiti ile yeniden yargılama, belgelendirmek suretiyle maddi tazminat ve manevi tazminat ile yargılama giderleri ve vekâlet ücretine hükmedilmesi talep edilebilmektedir.

Anayasa Mahkemesi, başvurucunun bireysel başvuru formunda belirtilen talepleri ile bağlı olup bunlardan başka bir şeye veya talepten fazlasına hükmetmemektedir. Ancak talep edilen tazminat miktarının altına hükmedebilmektedir.

Tazminata ilişkin ödemeler, kararın tebliğini takiben başvurucunun Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmaktadır. Ödemede gecikme olması halinde bu sürenin sona erdiği tarihten itibaren ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal faiz uygulanmaktadır.

Anayasa Mahkemesi, yeni düzenlemeler ve içtihatlarla geliştirdiği bireysel başvuru alanında her geçen gün kabul edilebilirlik kriterlerini daha katı yorumlamakta ve bu doğrultuda inceleme yapmaktadır. Başvuruların çoğunluğunun usulü şartları taşımadığı gerekçesiyle esastan incelenmemesi bugün itibariyle birçok kişinin hak kaybına uğramasına neden olmaktadır. Bu durum bireysel başvuruda bulunurken uzman bir avukat desteğini almayı kaçınılmaz kılmaktadır.

Av.Büşra ARSLAN